Om meer inzicht te krijgen in hoe de westerse beschaving ervoor staat en hoe deze door andere culturen en samenlevingen beleefd wordt, werd in 2015 door Huis van Erasmus begonnen met de uitgifte van Signalen uit de westerse beschaving. Op veler verzoek werd onlangs besloten deze teksten als bundel opnieuw te publiceren.
Op een Nexus-conferentie in november 2015 stond de vraag centraal:
ERODEERT HET WESTERS BESCHAVINGSIDEAAL?
Ooit werd Europa beschouwd als bakermat van de westerse beschaving, als een toevluchtsoord voor ontheemden op de vlucht voor barbaarse praktijken in mensonterende conflicten. Maar hoe beschaafd is het Westen zelf eigenlijk, nu we de humanistische tradities niet langer kennen, het onderwijs zich richt op vluchtige kennis en verfrissende ideeën van buitenaf ontbreken?
Velen in het Westen lijken nogal verrast door gewelddadige gebeurtenissen en staan verbaasd over het “barbaars geweld” dat volgens hen kennelijk pas nu in de 21ste eeuw de wereld heeft getroffen. Uiteraard wordt het barbaars geweld waarnaar zij verwijzen door “Anderen” gepleegd. Het “beschaafde Westen” wast haar handen in onschuld ondanks een barbaarse 20ste eeuw op Europees grondgebied en de vele westerse militaire interventies tot in de 21ste eeuw.
Westerse politici, wetenschappers, media en zogenoemde deskundigen staan vaak nogal snel klaar met hun geheven wijsvingertjes om Anderen aan te wijzen als de veroorzakers van de grote ellende in de wereld. Maar dergelijke vertegenwoordigers van de westerse beschaving lijken weinig bereid zich te verdiepen in culturele achtergronden en verschillen en in de historische context van gebeurtenissen. Het vooroordeel lijkt aan de macht gekomen en twijfelen over de westerse politiek of het westerse optreden is niet langer toegestaan. Ook wordt duidelijk dat het nuanceren in de ban is gedaan.
Maar geen beschaving vaart wel bij het ontbreken van kritiek.
‘Er heerst een mentale stilte, waarin het denken het nulpunt aan het naderen is’, aldus de schrijver José Saramago, de Portugese Nobelprijswinnaar, in 2001. Volgens Saramago zou Europa een Europa van de burgers, van de burgerlijke verantwoordelijkheid moeten zijn. ‘Ik zou graag een Europa zien dat nadenkt, en dat zich bemoeit met de problemen van de wereld. Maar nee, onverschilligheid viert de boventoon.’ Saramago vindt dat de cultuur verloedert: ‘Wanneer ze vandaag de dag over cultuur praten, denken ze aan spektakel. Het fameuze credo van de Romeinen, brood en spelen wordt dagelijks in de praktijk gebracht. Zoveel mogelijk circus.’
Onlangs (2018) verscheen de indrukwekkende roman Gand Hotel Europa waarin schrijver Ilja Leonard Pfeiffer satirisch wijst op de uitverkoop van de Europese cultuur. Op 25 januari 2019 verscheen een Manifest van dertig Europese intellectuelen waarin wordt opgeroepen om in verzet te komen tegen het opkomend populisme. Tegen de ondermijning van de erfenis van o.a. Erasmus, Dante, Goethe en Comenius.
Driekwart eeuw na de nederlaag van nazisme en fascisme moet opnieuw een veldslag worden uitgevochten, aldus dit manifest.
Voor deze bundel maakte Rein Heijne een selectie uit de 43 nummers die in de periode 2015 – 2018 zijn gepubliceerd.
Download hier de PDF Signalen uit de Westerse beschaving
